Het HMC is een vakschool en op zijn Duits heet dat Fachschule fur Möbel und Interieur. Niet gek dat honderd jaar Bauhaus een mooie aanleiding is voor een studiereis langs alle plekjes waar de Bauhausbeweging sporen heeft achtergelaten. De groep is zevenendertig man sterk plus buschauffeur Bob als we woensdagochtend om half zeven vertrekken. We rijden naar Frankenberg voor een eerste stop bij meubelfabrikant Thonet. Thonet, uitgesproken als Tonnet, bestaat tweehonderd jaar. Peter Thonet, een van de nazaten in het familiebedrijf, verwelkomd ons. Na de lunch gaat hij ons voor in het bedrijfsmuseum, waar alle producten van het merk Thonet te bewonderen zijn. Bauhaus, modernisme, functionalisme en Thonet zijn nauw verbonden. Enkele van de modellen die in het museum te zien zijn worden nog steeds geproduceerd, soms in een aangepaste vorm. Thonet is groot geworden door het maken van eenvoudig vormgegeven meubelen van hoge kwaliteit. In eerste instantie van gestoomd en gebogen beukenhout, dat als losse delen geassembleerd kon worden tot één product. Deze assemblage kan op verschillende plaatsen gebeuren en de fabriek had meerdere locaties in Europa. Het maakproces is nu nog goed te bekijken. Spectaculair is het buigen van houten stoelen; vier man buigen als een geoliede machine gestoomde beukenhoutenstokken in stalenmallen. Dit procedé is onveranderd sinds de begintijd van dit product in de 19de eeuw. Wat Thonet met name heel goed heeft gedaan (en nog doet) is voorzien in een opkomende vraag naar meubelen (stoelen en momenteel complete vergaderinrichtingen etc.) voor publieke plaatsen, zoals cafés, fabriekskantines, kantoren en scholen. Later worden daar ook de producten van ontwerpers als Mart Stam, Marcel Breuer, Otto Wagner, Ludwig Mies van der Rohe, Le Corbusier en Gerrit Rietveld aan toegevoegd. Je kunt een aantal designklassiekers nog steeds bestellen. De in de showroom opgestelde nieuwe collectie krijgt veel waardering van de collega’s en de producten worden betast en uitgeprobeerd.
In de plaatsen Weimar en Dessau zien we de twee schoolgebouwen van Bauhaus. Het eerste ontwerp van de Grossherzoglich-Sachsische Hochschule für Bildende Kunst is van de Belgische ontwerper Henry van der Velde, en Van der Velde was tevens directeur tot in 1918 Walter Gropius hem opvolgde. In Weimar zijn nog tastbare elementen van een expressionistische manier van denken en werken. In Dessau is de beweging en het academiegebouw functionalistisch en blijkt het gedachtegoed van de Nederlandse stroming De Stijl van invloed te zijn geweest. Hoewel Theo van Doesburg zich vestigde in Weimar en manifesteerde, kreeg hij als leidinggevende geen poot aan de grond. Zijn actie om de stijl op de deuren en muren te schrijven werd als bedreigend ervaren. De Stijl was echter cruciaal om de vertaling van het expressionisme naar het functionalisme te kunnen bewerkstelligen. Gropius ondervond in Weimar veel weerstand en kreeg aanbiedingen van andere Duitse steden om de Bauhausacademie te vestigen. Uiteindelijk viel zijn keuze op Dessau, waar de Bauhaus ideologie kon worden vormgegeven in het academiegebouw en de woningen van docenten. Weimar en Dessau zijn geen grote bezienswaardigheden. Toch zijn er leuke plekjes in Weimar zoals het geboortehuis van Goethe en een enorm stadspark. De aanwezigheid van Bauhaus en het 100-jarige bestaan, worden uitgebuit. Het nieuwe Bauhausmuseum heeft een indrukwekkende tentoonstelling met een collectie van circa driehonderd originele stukken die in de jaren vijftig zijn herontdekt. Deze stukken zijn voor de oorlog verborgen en ontsnapt aan de vernietigingsdrift van de Nazi’s. In Dessau zijn de woningen van Gropius, Kandinski en Klee gereconstrueerd op de originele plaatsen, doordat een vernieuwde stadsindeling daar ruimte toe bood. De grote groepen toeristen en de lange rijen onderstrepen de populariteit van de eens zo avant-garde stroming. En gelijk aan iedere toeristische plek wordt de naam Bauhaus behoorlijk uitgemolken. Dit resulteert in prijzige en niet altijd fantasievolle lunches. De kwaliteit van de rondleiders maakt daarentegen alles goed. Zij zijn enthousiast, deskundig en uitstekend geïnformeerd, en geven daardoor een goed beeld van een toenmalige tijd en hoe daar in de tegenwoordige tijd mee wordt omgegaan.
Bij het verlaten van Dessau op weg naar Berlijn bekijken we vanuit de bus nog enkele voorbeelden van Bauhaus-architectuur. Buschauffeur Bob zegt plots dat dit soort architectuur voor hem de reden was Polen, zijn geboorteland, te verlaten en zich in Nederland te vestigen. Deze opmerking behoeft geen verdere uitleg. Bouwtechnisch is het een en ander veranderd sinds het eerste kwart van de twintigste eeuw. Het leefklimaat in betonnen woningen is niet altijd even behaaglijk door de koude bruggen en de grote vensters met enkel glas. In Berlijn is Bauhaus begin jaren dertig door toenmalig directeur Ludwig Mies van der Rohe als academie beëindigd. Hij wilde niet langer tegemoetkomen aan de grillen van het naziregime. In Berlijn kunnen wij genieten van wat deze stad ieder bezoek weer te bieden heeft. Veelzijdigheid, ruimte, creativiteit en een indrukwekkende geschiedenis die van bewoners veel veerkracht heeft gevraagd. Al fietsend ga ik met collega Thomas Bais langs verschillende locaties en wij delen onze indrukken. Op zondag vertrekken we vroeg richting Amsterdam. Op de achterbank van de bus vind ik mijn plekje. De lange rit laat ruimte voor gedachten. Hoe zou een broodje Bauhaus eruit zien? Waarschijnlijk vegetarisch door de invloed van Johannes Itten, met rode paprika en witte asperges, uitgekiend vormgegeven met een 3-D printer, en een tikje flauw van smaak; héél modern.
Weimar – Van der Velde, nu deel van de universiteit
Theaterzaal in de Bauhaus-academie in Dessau
Fernsehturm vanaf Museumsinseln in Berlijn
Marco Cornelisse 